LÝ THUYẾT TRỌNG TÂM VỀ QUY LUẬT DI TRUYỀN MENDEN
– Mỗi gen nằm tại một vị trí xác định trên NST, vị trí đó được gọi là locut. Từ một gen ban đầu, đột biến gen sẽ tạo ra nhiều alen mới.
– Một tế bào sinh tinh khi giảm phân không có hoán vị gen chỉ tạo tối đa 2 loại giao tử, nếu có hoán vị gen thì tối đa tạo ra 4 loại giao tử. Một tế bào sinh trứng giảm phân chỉ tạo ra 1 trứng.
Chú ý: Các cặp gen (alen) phân li độc lập với nhau khi chúng nằm trên các cặp NST tương đồng khác nhau. Nếu chúng cùng nằm trên một cặp NST tương đồng thì liên kết với nhau. Các cặp gen phân li độc lập với nhau sẽ tạo ra vô số biến dị tổ hợp.
|
STUDY TIP Một cơ thể có n cặp gen dị hợp, phân li độc lập với nhau khi giảm phân sẽ tạo ra tối đa 2n loại giao tử. |
1. Nội dung của quy luật phân li
Mỗi tính trạng được quy định bởi 1 cặp alen.
– Các alen của bố, mẹ tồn tại trong tế bào của cơ thể con một cách riêng rẽ, không hòa trộn vào nhau.
– Khi hình thành giao tử, các thành viên của cặp alen phân li đồng đều về các giao tử, nên 50% số giao tử chứa alen này và 50% số giao tử chứa alen kia.
a. Cơ sở tế bào học của quy luật phân li
– Trong tế bào sinh dưỡng, các gen và các NST luôn tồn tại thành từng cặp, các gen nằm trên các NST.
– Khi giảm phân tạo giao tử, các NST tương đồng phân li đồng đều về giao tử, kéo theo sự phân li đồng đều của các alen trên nó.
b. Điều kiện nghiệm đúng của quy luật phân li
– Các cặp bố mẹ đem lai phải thuần chủng.
– 1 gen quy định 1 tính trạng. Số lượng cá thể con lai phải lớn.
– Tính trạng trội phải trội hoàn toàn.
– Quá trình giảm phân diễn ra bình thường.
c. Ý nghĩa của quy luật phân li
Tương quan trội – lặn là hiện tượng phổ biến ở nhiều tính trạng trên cơ thể sinh vật. Thông thường các tính trạng trội là các tính trạng tốt, còn những tính trạng lặn là những tính trạng xấu. Một mục tiêu của chọn giống là xác định được các tính trạng trội và tập trung nhiều gen trội quý vào một kiểu gen để tạo ra giống có ý nghĩa kinh tế cao.
– Trong sản xuất, để tránh sự phân li tính trạng diễn ra, trong đó xuất hiện tính trạng xấu, ảnh hưởng tới năng suất và phẩm chất của vật nuôi, cây trồng, người ta phải kiểm tra độ thuần chủng của giống bằng phép lai phân tích.
Hiện tượng trội không hoàn toàn là hiện tượng di truyền trong đó kiểu hình của cơ thể lai F1 biểu hiện tính trạng trung gian giữa bố và mẹ, còn F2 có tỉ lệ kiểu hình là 1:2:1.
– Thể dị hợp biểu hiện tính trạng trung gian là do gen trội A không át chế hoàn toàn gen lặn a.
Hình 1.16. Hiện tượng trội không hoàn toàn
Tác động của gen gây chết: Các alen gây chết là những đột biến có thể trội hoặc lặn làm giảm sức sống hoặc gây chết đối với các cá thể mang nó và do đó, làm biến đổi tỉ lệ 3:1 của Menđen.
2. Nội dung quy luật phân li độc lập
Các cặp gen (alen) phân li độc lập với nhau khi chúng nằm trên các cặp NST tương đồng khác nhau.
a. Cơ sở tế bào học
Hình 1.17. Cơ sở tế bào học của quy luật phân li độc lập
Các cặp alen nằm trên các NST tuông đồng khác nhau.
Sự phân li độc lập và tổ hợp ngẫu nhiên của các cặp NST tương đồng trong giảm phân hình thành giao tử dẫn đến sự phân li độc lập và sự tổ hợp ngẫu nhiên của các cặp alen tương ứng.
b. Ý nghĩa quy luật phân li độc lập
Khi các cặp alen phân li độc lập thì quá trình sinh sản hữu tính sẽ tạo ra một lượng lớn biến dị tổ hợp, điều này đã giải thích sự đa dạng của sinh giới.
Biến dị tổ hợp: kiểu hình mới xuất hiện ở đời con do sự tổ hợp lại các alen từ bố và mẹ. Biến dị tổ hợp phụ thuộc vào số tổ hợp gen (tổ hợp giao tử) ở con lai, số tổ hợp giao tử càng lớn thì biến dị tổ hợp càng cao.
|
Số tổ hợp giao tử = số giao tử đực x số giao tử cái |
Công thức tổng quát:
|
Số cặp gen dị hợp F1 = số cặp tính trạng đem lai |
Số lượng các loại giao tử F1 |
Số tổ hợp giao tử ở F2 |
Tỉ lệ phân li kiểu gen F2 |
Số lượng các loại kiểu gen F2 |
Tỉ lệ phân li kiểu hình F2 |
Số lượng các loại kiểu hình F2 |
|
1 |
2 |
4 |
1:2:1 |
3 |
3:1 |
2 |
|
2 |
4 |
16 |
(1:2:1)2 |
9 |
(3: 1)2 |
4 |
|
… |
… |
… |
… |
… |
|
… |
|
n |
2n |
4n |
(1:2:1)n |
3n |
(3:1)n |
2n |
|
STUDY TIP Nếu biết được các gen quy định các tính trạng nào đó phân li độc lập có thể dự đoán kết quả phân ly kiểu hình ở đời sau. Do đó, qua lai giống con người có thể tổ hợp lại các gen, tạo ra các giống mới có năng suất cao, phẩm chất tốt |
