Soạn bài Giáo dục khai phóng ở Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục
* Trước khi đọc:
Câu hỏi (Trang 69 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Chia sẻ những hiểu biết của bạn về giáo dục khai phóng.
Trả lời
Giáo dục khai phóng (Liberal Education) là triết lý giáo dục nhấn mạnh vào sự phát triển toàn diện của con người, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ. Giáo dục khai phóng không chỉ tập trung vào việc truyền đạt kiến thức chuyên ngành mà còn đặc biệt chú trọng đến việc phát triển khả năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, giao tiếp hiệu quả và sáng tạo.
Tư tưởng cốt lõi của giáo dục khai phóng là mở rộng tầm nhìn, khai thác tối đa tư duy sáng tạo của mỗi cá nhân, giải phóng tư duy và năng lực của con người, tạo điều kiện để họ phát huy hết khả năng và trở thành những công dân có ích cho xã hội. Đặc trưng của mô hình này là sự đào tạo linh hoạt, bao quát cả chiều rộng và chiều sâu của từng môn học, khuyến khích các môn học liên ngành và cung cấp nhiều lựa chọn cho sinh viên.
* Đọc văn bản
Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc
1. Đọc lướt phần nhan đề, sa-pô, đề mục, chữ in nghiên, in đậm để nắm bắt được chủ đề, cấu trúc, các nội dung chính của văn bản.
Trả lời
+ Góp phần thúc đẩy sự phát triển của giáo dục Việt Nam đầu thế kỷ 20.
+ Là nguồn cảm hứng cho các phong trào giáo dục khai phóng sau này.
2. Quan sát hình ảnh và đọc kĩ phần chú thích.
Trả lời
Từ phải qua trái: Căn nhà số 4 ( nhà riêng của cụ Lương Văn Can) và nhà số 10 (màu trắng, có ba cửa vòm) ở phố Hàng Đào, Hà Nội, từng là cơ sở dạy học của Đông Kinh Nghĩa Thục
3. Tìm các từ ngữ, chi tiết thể hiện sự nhận xét, đánh giá của tác giả về Đông Kinh Nghĩa Thục.
Trả lời
Các từ ngữ và chi tiết thể hiện nhận xét, đánh giá của tác giả về Đông Kinh Nghĩa Thục:
– Khẳng định về truyền thống giáo dục khai phóng:
+ “Nền tảng thực hành lâu đời”
+ “Có lịch sử lâu đời không chỉ ở các nước phương Tây mà còn ở các nước phương Đông”
– Đánh giá về Đông Kinh Nghĩa Thục:
+ “Đánh dấu một bước phát triển mới trong truyền thống giáo dục khai phóng Việt Nam”
+ “Sự tích hợp những thành tựu cải cách giáo dục Đông – Tây”
+ “Mưu cầu liên bang bình đẳng, hợp tác và độc lập dân tộc”
– Nhấn mạnh ảnh hưởng sâu rộng:
+ “Đối với truyền thống giáo dục Việt Nam nói riêng”
+ “Đối với sự phát triển theo định hướng mới của xã hội Việt Nam nói chung”.
4. Tìm các từ khóa và câu chủ đề trong mục này.
Trả lời
* Từ khóa:
– Biến động chính trị, kinh tế, xã hội, quân sự
– Khu vực Đông Á
– Cuối thế kỉ XIX- đầu thế XX
– Việt Nam bị phân chia thành ba kỳ
– Hệ thống chính trị bảo hộ thuộc địa của Pháp
– Thất bại của Mậu Tuất Duy Tân
– Tư tưởng chính trị, triết học phương Tây
* Câu chủ đề:
“Những biến động chính trị, kinh tế, xã hội và quân sự ở khu vực Đông Á cuối thế kỉ XIX đầu thế là XX đã có tác động mạnh mẽ đến một nước Việt Nam bị phân rất thành ba kì (Bắc, Trung, Nam), nằm trong vòng kiểm soát của những hệ thống chính trị bảo hộ thuộc địa của Pháp”
5. Tóm tắt những điều kiện chính dẫn đến sự ra đời của Đông Kinh Nghĩa Thục.
Trả lời
– Bối cảnh lịch sử: Cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, Việt Nam trong thời gian Pháp thuộc.
– Nền Nho học đã dần lỗi thời => nhân dân hướng đến nền văn hóa mới
– Nhu cầu canh tân giáo dục để mang đến dân trí cho đất nước: đề cao tinh thần yêu nước, yêu Tổ quốc và khoa học kĩ thuật
– Sự quyết tâm của những nhà Nho yêu nước cùng với sự ủng hộ nhiệt tình của nhân dân.
6. Chú ý nhận định của tác giả về Đông Kinh Nghĩa Thục.
Trả lời
– Thể hiện vai trò tiên phong của Đông Kinh Nghĩa Thục
– Những thành tựu của Đông Kinh Nghĩa Thục
7. Tìm các bằng chứng được tác giả sử dụng để làm nổi bật nhận định của mình.
Trả lời
Mục đích và hoạt động:
– Mục đích:
+ Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh.
+ Truyền bá tư tưởng yêu nước, tinh thần dân tộc.
+ Khuyến khích học tập khoa học kỹ thuật phương Tây.
– Hoạt động:
+ Mở nhiều lớp học, dạy nhiều môn học khác nhau.
+ Xuất bản sách báo, truyền bá kiến thức mới.
+ Tổ chức các hoạt động yêu nước, chống Pháp.
8. Theo tác giả, đâu là điểm nhấn then chốt của Đông Kinh Nghĩa Thục trong lịch sử giáo dục Việt Nam?
Trả lời
Theo tác giả, điểm nhấn then chốt của Đông Kinh Nghĩa Thục trong lịch sử giáo dục Việt Nam là đổi mới giáo dục: Khác với hệ thống giáo dục Nho giáo truyền thống, Đông Kinh Nghĩa Thục nhắm tới mục tiêu “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”. Trường đặc biệt chú trọng dạy chữ quốc ngữ, khoa học kỹ thuật phương Tây và truyền bá tư tưởng yêu nước cùng tinh thần dân tộc.
9. Chỉ ra các bằng chứng được tác giả sử dụng.
Trả lời
“Giảng dạy bằng ba thứ chữ Pháp, Hán, Việt,… khắp ba kì”
10. Khái quát những điểm chính của Đông Kinh Nghĩa Thục.
Trả lời
– Mục đích: Khai mở dân trí cho nhân dân với những lớp học không mất tiền để truyền tư tưởng yêu nước cho dân.
– Hoạt động: mở rất nhiều lớp học: khoa học, sử, địa,…; mở lớp nữ công gia chánh; cách lớp diễn thuyết,…
– Hoạt động rộng rãi trong địa bàn Hà Nội.
11. Chú ý các từ ngữ, cách diễn đạt thể hiện thái độ, quan điểm của tác giả.
Trả lời
Các từ ngữ thể hiện sự ngưỡng mộ của tác giả.
* Sau khi đọc:
Nội dung chính: Tác phẩm nói về sự nỗ lực đưa một nền giáo dục mới mẻ, phù hợp hơn cho nhân dân Việt Nam.
Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc
Câu 1 (trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Đông Kinh Nghĩa Thục ra đời trong bối cảnh lịch sử nào?
Trả lời
Đông Kinh Nghĩa Thục ra đời vào đầu thế kỷ XX, khi Việt Nam đang chịu sự đô hộ của thực dân Pháp. Nền giáo dục phong kiến lạc hậu không đáp ứng được nhu cầu phát triển của đất nước. Trong bối cảnh đó, phong trào Duy Tân phát triển mạnh mẽ, kêu gọi canh tân đất nước và coi giáo dục là một lĩnh vực quan trọng cần đổi mới.
Câu 2 (trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Theo tác giả, điểm nhấn then chốt của Đông Kinh Nghĩa Thục là gì? Tác giả đã sử dụng những dữ liệu nào để làm rõ điều này?
Trả lời
Theo tác giả, điểm nhấn then chốt của Đông Kinh Nghĩa Thục là mô hình giáo dục khai phóng. Tác giả đã làm rõ điều này bằng cách sử dụng nhiều dữ liệu, bao gồm:
– Mục tiêu giáo dục: “khai trí” cho dân, “chấn dân khí”, “hậu dân sinh”.
– Nội dung giáo dục: chú trọng khoa học thực dụng, đạo đức, thể dục, quốc ngữ,…
– Phương pháp giáo dục: đổi mới, khuyến khích tư duy sáng tạo và tự do.
Câu 3 (trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Giáo dục khai phóng có những đặc điểm gì? Vì sao tác giả lại cho rằng Đông Kinh Nghĩa Thục là một mô hình giáo dục khai phóng?
Trả lời
Giáo dục khai phóng chú trọng phát triển toàn diện con người, đề cao tư duy phản biện và sáng tạo. Đông Kinh Nghĩa Thục, với mục tiêu “khai trí” cho dân, “chấn dân khí”, “hậu dân sinh”, đã nhấn mạnh vào khoa học thực dụng, đạo đức, thể dục, quốc ngữ và nhiều lĩnh vực khác. Phương pháp giáo dục của trường đổi mới, khuyến khích tư duy sáng tạo và tự do, thể hiện rõ đặc điểm của mô hình giáo dục khai phóng.
Câu 4 (trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Các thông tin trong văn bản được chọn lọc, sắp xếp theo trình tự nào? Cách sắp xếp đó có thuyết phục không? Vì sao?
Trả lời
Sắp xếp theo trình tự: Bối cảnh, mục đích, đặc điểm và đánh giá. Cách sắp xếp đó rất logic, thuyết phục vì:
– Bối cảnh lịch sử: Đầu thế kỷ XX, Việt Nam chịu ách đô hộ Pháp, hệ thống giáo dục phong kiến lạc hậu.
– Mục đích, nội dung và phương pháp giáo dục của Đông Kinh Nghĩa Thục: Hướng đến “khai trí”, “chấn dân khí”, “hậu dân sinh”, chú trọng khoa học, đạo đức, thể dục, quốc ngữ, và áp dụng phương pháp đổi mới, khuyến khích tư duy sáng tạo, tự do.
– Phân tích đặc điểm và lý do Đông Kinh Nghĩa Thục là mô hình giáo dục khai phóng: Tập trung vào phát triển toàn diện con người, đặt biệt về tư duy phản biện và sáng tạo, phù hợp với tình hình cần canh tân giáo dục của thời kỳ.
– Đánh giá tác động của Đông Kinh Nghĩa Thục: Đóng góp tích cực vào sự phát triển giáo dục ở Việt Nam, khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục khai phóng trong xã hội.
Câu 5 (trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Phân tích tác dụng của việc sử dụng phương tiện phi ngôn ngữ trong văn bản.
Trả lời
Trình tự sắp xếp thông tin như sau:
– Hình ảnh: Được sử dụng để minh họa nội dung bài viết, giúp người đọc hình dung rõ hơn về mô hình giáo dục này. Hình ảnh có thể là các phác thảo về cách hoạt động của trường học, không gian học tập, hoặc ví dụ về sinh hoạt hằng ngày tại Đông Kinh Nghĩa Thục.
– Bảng biểu: Dùng để so sánh các mô hình giáo dục khác nhau, từ đó giúp người đọc dễ dàng nhận biết sự khác biệt và ưu nhược điểm của Đông Kinh Nghĩa Thục so với các mô hình khác. Sơ đồ: Thể hiện mối quan hệ giữa các yếu tố trong mô hình giáo dục này, từ cấu trúc tổ chức đến mục tiêu và phương pháp giáo dục.
– Sơ đồ giúp người đọc hiểu rõ hơn về cách mà Đông Kinh Nghĩa Thục hoạt động và tác động của nó đến người học.
Việc sử dụng các phương tiện phi ngôn ngữ này không chỉ làm cho bài viết sinh động và dễ hiểu hơn, mà còn tăng tính thuyết phục của nó, giúp người đọc có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về Đông Kinh Nghĩa Thục.
Câu 6 (trang 75 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Tác giả nhận xét, đánh giá thế nào về Đông Kinh Nghĩa Thục? Có gì thiên kiến trong cách nhận xét, đánh giá đó không? Hãy lí giả về điều này.
Trả lời
– Tác giả đánh giá Đông Kinh Nghĩa Thục:
+ Là một mô hình giáo dục tiên tiến
+ Có sự kết hợp giữa tiên tiến và hiện đại
+ Hoạt động giáo dục phong phú
+ Thu hút được đông đảo học sinh
=> Ngọn lửa tiên phong của vấn đề cải cách giáo dục ở Việt Nam.
– Thiên kiến trong cách nhận xét: tập trung nhiều vào mặt tích cực, đánh giá cao các Nhà Nho trong công cuộc cải cách.
– Lí giải:
Tác giả Nguyễn Nam – một nhà báo và nhà văn yêu nước, là thành viên của Đông Kinh Nghĩa Thục. Do đó, việc ông đề cao vai trò của trường học là điều dễ hiểu. Tác phẩm Đông Kinh Nghĩa Thục được viết trong thời kỳ Pháp thuộc, khi phong trào yêu nước bị đàn áp, có thể để khích lệ tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc.
Câu 7 (trang 75 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Từ những thông tin được cung cấp trong văn bản, bạn suy nghĩ như thế nào về giá trị của giáo dục nói chung và giáo dục khai phóng nói riêng?
Trả lời
Từ Đông Kinh Nghĩa Thục, chúng ta học được rằng giáo dục không chỉ truyền kiến thức mà còn khuyến khích sự sáng tạo và phản biện, giúp con người phát triển toàn diện và nhận thức sâu sắc về thế giới và bản thân.
* Kết nối đọc – viết
Đề bài (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ về một dữ liệu gây ấn tượng mạnh mẽ với bạn trong văn bản Giáo dục khai phóng ở Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục.
Trả lời
Một điểm dữ liệu ấn tượng trong văn bản “Giáo dục khai phóng Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục” là tỷ lệ học sinh nữ tham gia. Trong số 120 học sinh ban đầu, có đến 30 nữ sinh, chiếm 25% tổng số. Điều này rất đáng chú ý trong bối cảnh xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX, khi giáo dục thường chỉ dành cho nam giới. Tỉ lệ này phản ánh tầm nhìn tiến bộ và quan tâm đến bình đẳng giới của những người sáng lập trường học. Họ nhận thức rõ vai trò quan trọng của giáo dục đối với phụ nữ trong việc nâng cao vị thế xã hội và phát triển đất nước. Điều này cũng thể hiện tinh thần khai phóng tại Đông Kinh Nghĩa Thục, nơi học sinh được khích lệ suy nghĩ độc lập và sáng tạo, phá vỡ các rào cản truyền thống. Việc mở cửa cho học sinh nữ tham gia học là một bước tiến quan trọng, góp phần thay đổi quan điểm về giáo dục và vai trò của phụ nữ trong xã hội. Tỷ lệ nữ sinh cao tại Đông Kinh Nghĩa Thục là một minh chứng cho sức mạnh của giáo dục trong việc thúc đẩy bình đẳng giới và tạo ra những thay đổi tích cực trong xã hội. Dữ liệu này tiếp tục truyền cảm hứng cho cuộc đấu tranh vì một xã hội công bằng và bình đẳng hơn.
Xem thêm các bài soạn văn lớp 12 Kết nối tri thức hay, chi tiết khác:
Pa-ra-na
Giáo dục khai phóng ở Việt Nam nhìn từ Đông Kinh Nghĩa Thục
Đời muối
Thực hành tiếng Việt trang 78
Viết thư trao đổi về công việc hoặc một vấn đề đáng quan tâm
Tranh biện về một vấn đề đời sống
