Soạn bài Đàn ghi ta của Lor-ca
1. Chuẩn bị
Yêu cầu (trang 66 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): – Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
– Khi đọc hiểu văn bản thơ trữ tình hiện đại, bên cạnh các yêu cầu chung về đọc hiểu văn bản thơ theo đặc trưng thể loại, các em cần chú ý thêm những yếu tố như biểu tượng, yếu tố tượng trưng, siêu thực,…
– Đọc trước văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca, tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ Thanh Thảo và nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha: Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca (Federico García Lorca, 1898 – 1936).
– Đọc nội dung giới thiệu sau đây để hiểu thêm bài thơ:
Đàn ghi ta của Lor-ca được rút ra từ tập thơ Khối vuông ru-bích – tập thơ thể hiện quan niệm sâu sắc, độc đáo của Thanh Thảo về thơ và cấu trúc thơ. Ru-bích là một khối vuông có nhiều mặt xoay. Dù bề mặt các ô màu có hỗn loạn nhưng tất cả vẫn tuân theo quy luật vận hành của nó. Cấu trúc thơ cũng vậy. Dù hình thức thơ có vẻ tản mạn, nhưng ở mạch ngầm văn bản, nó vẫn có sự thống nhất chặt chẽ. Nói cách khác, khi sáng tác thơ, Thanh Thảo đã “thiết lập trật tự” và xây dựng “quy luật vận hành” cho những liên tưởng phóng túng, tự do. Vì thế, các bài thơ trong Khối vuông ru-bích nói chung và Đàn ghi ta của Lor-ca nói riêng nhìn qua thì có vẻ lộn xộn nhưng thực chất chúng được kết dính với nhau bằng một thứ keo chắc chắn. Chất keo ấy là tư tưởng nghệ thuật và hình tượng thẩm mĩ của bài thơ.
Trả lời:
* Tác giả:
– Tên khai sinh là Hồ Thành Công, sinh năm 1946
– Quê quán: huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi
– Vị trí, vai trò: Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Ông từng tham gia Hội đồngThơ Hội Nhà văn Việt Nam trên cương vị Phó Chủ tịch
– Phong cách thơ Thanh Thảo:
+ Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của người tri thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại.
+ Ông là một trong số những cây bút luôn nỗ lực cách tân thơ Việt với xu hướng đào sâu cái tôi nội cảm, cách biểu hiện mới mẻ.
+ Thơ ông giàu chất suy tư, mãnh liệt, phóng túng và nhuốm màu sắc tượng trưng siêu thực.
– Tác phẩm tiêu biểu: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1980), Những ngọn sóng mặt trời (1994), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến một trăm (1988)…
* Tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca
+ Xuất xứ: Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca rút trong tập “Khối vuông ru-bic”, là một trong số nhũng sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy của Thanh Thảo
+ Thể loại: Thể thơ tự do
+ Giá trị: thể hiện nỗi đau và sự xúc động sâu sắc trước cái chết bi thảm của nghệ sĩ Lorca – một nghệ sĩ khao khát tự do, dân chủ, luôn mong muốn sự cách tân nghệ thuật.
* Nhạc sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha: Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca
– Ông là nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha, người có khát vọng tự do và cách tân nghệ thuật mãnh liệt.
– Ông đã bị chế độ phản động cực quyền thân phát xít bắt giam và bắn chết. Cái chết thảm khốc của Lorca đã dâng lên một làn sóng phẫn nộ hết sức mạnh mẽ của nhân dân Tây Ban Nha và nhân dân yêu tự do trên thế giới.
2. Đọc hiểu
* Nội dung chính: Bài thơ nói về cái chết của một nhà nghệ thuật và niềm xót thương cũng như nỗi tiếc nuối của tác giả trước những cách tân nghệ thuật của ông. Qua đó, bài thơ đã thể hiện dòng cảm xúc mãnh liệt về cái chết bi thuơng của người nghệ sĩ Lor-ca.
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu hỏi (trang 67 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Tiếng đàn trong dòng thơ đầu có gì khác thường?
Trả lời:
Tiếng đàn trong dòng thơ đầu có sự đặc biệt bởi đó là “tiếng đàn bọt nước”. Ở đây tiếng đàn không chỉ là âm nhạc mà tượng trưng cho cái đẹp mong manh, dễ tan biến.
Câu hỏi (trang 67 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Chú ý hình tượng Lor-ca trong tưởng tượng của nhà thơ
Trả lời:
Hình tượng Lor-ca hiện lên với những cụm từ “hát nghêu ngao”, “bỗng kinh hoàng”, “ áo choàng bê bết đỏ”, “bị điệu về bãi bắn”. Qua đó, hình ảnh Lor-ca hiện lên đẹp đẽ, anh như biểu tượng niềm tin yêu và khát vọng trái ngược với cái chết phẫn uất đẫm máu.
Câu hỏi (trang 67 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Lor-ca hiện lên như thế nào qua tiếng đàn ?
Trả lời:
+ Tiếng ghi ta nâu – bầu trời cô gái ấy: Tiếng ghi ta vang lên khúc ca về tình yêu của Lor-ca dành cho quê hương, nghệ thuật, con người, lý tưởng,…
+ Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy – Tiếng ghi ta tràn bọt nước vỡ tan: Tiếng ghi ta vang lên khúc ca về vẻ đẹp cũng như nỗi đau của Lorca.
+ Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy: Đó là sự hi sinh, là cái chết của nghệ thuật, của những sáng tạo cách tân bị chèn ép trước chế độ phát xít.
Câu hỏi (trang 67 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Xem chú thích và suy luận về ý nghĩa của hình ảnh “Lor-ca bơi sang ngang”
Trả lời:
Tượng trưng cho hành trình Lor-ca giã từ cõi thực sang thế giới bên kia nhưng vẫn luôn gắn bó với nghệ thuật. Ông ý thức được cái chết cận kề nhưng vẫn không từ bỏ nghệ thuật mà cuộc đời ông theo đuổi.
Câu hỏi (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Hành động của Lor-ca tượng trương cho điều gì ?
Trả lời:
– Hành động: Bơi sang ngang, ném lá bùa cô gái Di-gan, ném trái tim mình
– Ý nghĩa: Anh ý thức được cái chết của mình nhưng không sợ hãi mà sẵn sàng đối mặt, anh ném lá bùa hộ mệnh để chấp nhận định mệnh đến với mình, ném trái tim để được tái sinh mạnh mẽ, để thế hệ sau tiếp tục cách tân. Dó chính là chất bi tráng, dũng mãnh của Lor-ca
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1 (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Bài thơ có đặc điểm gì đáng chú ý về hình thức của các dòng thơ, đoạn thơ?
Trả lời:
– Đoạn thơ: Hình thức được viết theo thể thơ tự do
– Dòng thơ:
+ Các câu thơ tự do với dung lượng dài ngắn khác nhau
+ Hầu hết chữ cái đầu ở các câu thơ không viết hoa nhằm tạo mạch liên kết cho các đoạn thơ
Câu 2 (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Hình tượng Lor-ca đã được nhà thơ khắc hoạ như thế nào qua các chi tiết về tiếng đàn, các hình ảnh, từ ngữ và biện pháp nghệ thuật? Từ đó, hãy chỉ ra tình cảm, suy nghĩ của Thanh Thảo về nhà thơ Lor-ca.
Trả lời:
– Hình tượng Lor-ca được khắc họa thông qua:
+ Tiếng đàn bọt nước: tượng trưng cho cái đẹp mỏng manh, dễ tan biến cũng giống như cuộc đời của Lor-ca với số phận ngắn ngủi, mong manh.
+ Hình ảnh: “Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt”, biểu tượng người anh hùng Lor-ca đơn độc, dũng cảm trên con đường đấu tranh cho cách tân nghệ thuật và dân chủ
+ Nghệ thuật đối: Tây Ban Nha hát nghêu ngao đại diện cho khát vọng tự do. Đối lập với hình ảnh “áo choàng bê bết đỏ”, biểu trưng cho sự tàn bạo, độc tài của phát xít.
+ Biện pháp so sánh tiếng đàn – cỏ mọc hoang: Tiếng đàn trở thành biểu tượng của tâm hồn Lor-ca, trái tim Lor-ca. Lor-ca đã chết nhưng dư âm vang vọng của cuộc đời ông thì còn mãi cũng giống như đám cỏ hoang, không bao giờ triệt tiêu.
+ Từ “ném” lặp lại hai lần, thể hiện Lor-ca chấp nhận định mệnh đến với mình, ném trái tim để được tái sinh mạnh mẽ, để thế hệ sau tiếp tục cách tân. Dó chính là chất bi tráng, dũng mãnh của Lor-ca.
– Thanh Thảo mang một lòng hối tiếc, niềm xót thương mãnh liệt cùng lòng ngưỡng mộ trước nhân cách cao đẹp của Lor-ca. Có thể nói, ông chính là hiện thân của nghệ thuật cao cả.
Câu 3 (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Hãy chỉ ra yếu tố siêu thực trong bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca và nhận xét về tác dụng của yếu tố này đối với việc thể hiện nội dung, hình thức nghệ thuật của tác phẩm.
Trả lời:
“Giọt nước mắt vầng trăng” là một hình ảnh siêu thực, đa tầng nghĩa. Hình ảnh đó được bắt nguồn từ cái chết thương tâm của Lor-ca, một cái chết đơn đau đến mức vầng trăng trong sáng ấy cũng phải rơi lệ. Cũng có thể hiểu, Lor-ca mang tâm hồn cao cả, ánh trăng là sự hóa thân, sự thăng hoa của tâm hồn nghệ sĩ.
Câu 4 (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Có ý kiến cho rằng lời đề từ của bài thơ thể hiện tình yêu say đắm với cây đàn ghi ta, với nghệ thuật của Lor-ca. Nhưng cũng có người nêu suy nghĩ: Lor-ca không muốn nghệ thuật của ông sẽ án ngữ, ngăn cản sự sáng tạo của những người đi sau. Vì thế, nhà thơ mong các thế hệ sau hãy “chôn” nghệ thuật của ông (cùng với ông) để bước tiếp. Em chọn cách hiểu nào? Vì sao?
Trả lời:
Lời đề từ có thể được hiểu theo cả hai nghĩa, bởi vì :
– Đây là di chúc của Lor- ca khi ông đã dự cảm về cái chết của mình. Trong đó đã thể hiện tình yêu nghệ thuật say đắm bởi cây đàn là biểu tượng cho sự nghiệp của Lor-ca, là khát vọng vả đời mà Lor-ca theo đuổi.
– Lor-ca cũng lo sợ một ngày nào đó thơ ca của mình sẽ là bước cản cho những người đi sau, vì vậy ông mong muốn xóa bỏ sự ảnh hưởng của bản thân để cho thế hệ sau vươn tới. Ở đây, ta nhận ra một nhân cách rất đỗi cao đẹp.
Câu 5 (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Hãy xác định và phân tích tác dụng của các yếu tố văn hoá dân gian Tây Ban Nha được Thanh Thảo sử dụng trong bài thơ.
Trả lời:
– Yếu tố văn hoá dân gian Tây Ban Nha :
+ Hình ảnh áo choàng đỏ gắt, đó vốn là áo choàng khoác trên mình những võ sĩ đấu bò tót. Đây được xem là một biểu tượng cho đất nước, linh hồn Tây Ban Nha. Qua đó đã thể hiện người anh hùng Lor-ca đơn độc, dũng cảm trên con đường đấu tranh cho cách tân nghệ thuật và dân chủ
+ Lá bùa cô gái Di-gan vốn là một vật thường bằng giấy, được người dân Tây Ban Nha tin có thể trừ ma quỷ, tránh được rủi ro, khổ nạn. Hành động ném lá bùa thể hiện ông chấp nhận định mệnh đến với mình, sẵn sàng ra đi để thế hệ sau tiếp tục cách tân. Đó chính là chất bi tráng, dũng mãnh của Lor-ca.
Câu 6 (trang 68 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Hãy viết một đoạn văn (khoảng 8 – 10 dòng) thể hiện suy nghĩ của em về một triết lí nhân sinh được đặt ra trong văn bản.
Trả lời:
Qua đoạn thơ Đàn ghi ta của Lor-ca đọng lại trong em hình tượng của một chàng nghệ sĩ với cuộc hành trình đi tìm khát vọng tự do. Người nghệ sĩ ấy mang trong mình cả cuộc sống dữ dội và giấc mơ lãng mạn, cả ý chí kiên cường và những xúc cảm say đắm. Một người nghệ sĩ cô đơn trên hành trình đi tìm cái đẹp trong thế giới bạo tàn, cô đơn trong chính cuộc đấu tranh vì tự do và nghệ thuật.
Một con người với khát vọng đi tìm giá trị đẹp đẽ trong cuộc chiến đấu chống lại chế độ tàn ác, lạnh lùng. Qua tác phẩm còn thể hiện lên nỗi kinh hoàng của dân tộc Tây Ban Nha không chỉ là vì cái chết của Lorca mà còn vì sự tàn bạo, vô nhân đạo trước khát vọng tự do của con người.
Xem thêm các bài soạn văn lớp 12 Cánh diều hay, chi tiết khác:
Tri thức Ngữ văn trang 64
Đàn ghi ta của Lor-ca
Bài thơ của một người yêu nước mình
Thời gian
Thực hành tiếng Việt trang 74
Viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm thơ
