Soạn bài Thực hành tiếng Việt: Biện pháp tu từ nói mỉa, nghịch ngữ: đặc điểm và tác dụng
Câu hỏi 1 (trang 26 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1): Xác định biện pháp tu từ nói mỉa và phân tích hiệu quả của nó ở từng trường hợp sau đây:
a. Công chúng luôn vỗ tay hoan hô Xuân, còn trên khán đài, đức vua Xiêm đã lộ ra mặt rồng tất cả sự thịnh nộ của vị thiên tử thế thiên hành đạo ở cái nước có hàng triệu con voi.
(Vũ trọng Phụng, Số đỏ)
b. Trên mép ông, ông đã bao công trình mới cấy được từng ấy râu. […] Thì sau hết, những lông tơ nó cũng dài ra, và trông rõ hơn. Và đến bây giờ, đứng ở hai bên miệng ông, nó hình thành hai cái dấu chua nghĩa (…)
(Nguyễn Công Hoan, Đồng hào có ma)
Trả lời:
a. Biện pháp tu từ nói mỉa: “mặt rồng”; “vị thiên tử” có tác dụng:
– Nhấn mạnh sự tức giận của đức vua Xiêm, một người quyền cao chức trọng giống như một con rồng, một vị thiên tử.
– Phê phán nhà vua bởi ông dùng quyền lực của mình không đúng chỗ, cơn thịnh nộ ấy đang khiến đức vua trở nên thiếu uy quyền và trở nên nực cười.
b. Biện pháp tu từ nói mỉa: “bao công trình”, “dấu chua”, “từng ấy” có tác dụng:
– Cho người đọc thấy được rằng ông quan này vơ vét của cải, lấy cả những đồng hào lẻ của nên nên mất công đi cấy râu cho đến khi nó mọc lông tơ thì cái râu đó không rõ nữa.
– Phê phán bọn cường hào ác bá ngày xưa, cái tính tham lam vơ vét táng tận lương tâm của chúng xuất phát từ bên trong nên có nhân tạo bề ngoài như thế nào cũng không hề che giấu được.
Câu hỏi 2 (trang 26 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1): Xác định nghịch ngữ trong câu sau có hàm ý mỉa mai sau và cho biết căn cứ để thực hiện điều này:
a. Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhẩy xuống đấy, lên xe hơi
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
b. Bước đường công danh của ông cũng bắt đầu từ chức lí trưởng vượt qua những bậc phó tổng, chánh tổng, rồi cơm rượu, bò lợn và quan phủ, quan tỉnh hiệp sức với nhau đưa ông lên ghế nghị viện.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Trả lời:
a.
– Nghịch ngữ “nó giơ quả đấm chào loài người”
– Cách căn cứ: xét về ý nghĩa thì từ “đấm” và “chào” không thể dùng trong một trường hợp, tạo ra sự phi lí.
+ “Đấm”: Hành động đại diện cho sự bạo lực.
+ “Chào” Hành động thể hiện sự lễ phép, lịch sự.
b.
– Nghịch ngữ “rồi cơm rượu, bò lợn”
– Cách căn cứ: Tác giả đang đưa ra một loạt chức vụ của ông đã trải qua như phó tổng, chánh tổng nhưng lại xuất hiện từ “cơm rượu” và “bò lợn”. Những từ này đang không cùng về trường nghĩa, tạo ra sự đối nghịch về nội dung để người đọc thấy bước đường công danh của ông không chỉ trải qua những chức vụ ấy mà còn là sự vơ vét của cải của dân.
Câu hỏi 3 (trang 27 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1): Phân tích hiệu quả nghệ thuật của việc sử dụng nghịch ngữ trong các trường hợp sau:
a. Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm dậy để vồ lấy thuyền.
(Nguyễn Tuân, Người lái đò sông Đà)
b. Trong lúc ấy ông nhà báo cấp tiến với xã hội và bảo thủ với gia đình vội vàng lấy bút máy và sổ tay ra ghi chép, coi những lời lẽ quý hóa ấy tựa hồ bật ở miệng một vĩ nhân mà ra…
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
Trả lời:
a.
– Biện pháp nghịch ngữ: “Ầm ầm mà quạnh hiu”
– Hiệu quả nghệ thuật: “ầm ầm” tượng trưng cho sự sôi động, náo nhiệt nhưng “quạnh hiu” tượng trưng cho sự trống trải. Tác giả đã tạo ra một hình ảnh đối lập khi miêu tả sự hung bạo của con sông Đà. Sự nguy hiểm của nó không chỉ cao mà còn bí hiểm. Làm tăng sự chết chóc của dòng sông này.
b.
– Biện pháp nghịch ngữ: “cấp tiến với xã hội và bảo thủ với gia đình”
– Hiệu quả nghệ thuật: Tạo ra sự đối nghịch trong con người. Tô đậm bản chất sĩ trọng diện hão huyền của nhân vật.
Xem thêm các bài soạn văn lớp 12 Kết nối tri thức hay, chi tiết khác:
Nỗi buồn chiến tranh (Trích – Bảo Ninh)
Thực hành tiếng Việt: Biện pháp tu từ nói mỉa, nghịch ngữ: đặc điểm và tác dụng
Viết bài văn nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện
Trình bày kết quả so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện
Củng cố, mở rộng trang 36
Trên xuồng cứu nạn (Trích Cuộc đời của Pi – Y-an Ma-ten – Yann Martel)