Lý thuyết Amine (Hóa 12 Cánh diều 2025)

Lý thuyết Hóa học 12 Bài 5: Amine

A. Lý thuyết Amine

I. Khái niệm, phân loại và danh pháp

1. Khái niệm

Khi thay thế một hay nhiều nguyên tử hydrogen trong phân tử ammonia bằng một hay nhiều gốc hydrocarbon thu được amine.

2. Phân loại

 

3. Danh pháp

Theo danh pháp gốc – chức, tên của amine được hình thành từ tên của các gốc hydrocarbon liên kết trực tiếp với nguyên tử nitrogen kèm theo tên chức amine

Theo danh pháp thay thế, các amine đơn chức được gọi tên như sau:

+ Amine bậc một: tên hydrocarbon (bỏ e) + vị trí nhóm –NH2 + amine

+ Amine bậc hai: N – tên gốc hydrocarbon + tên hydrocarbon mạch dài nhất (bỏ e) + vị trí nhóm chức amine + amine

+ Amine bậc ba: N – tên gốc hydrocarbon thứ nhất + N – tên gốc hydrocarbon thứ hai + tên hydrocarbon mạch dài nhất (bỏ e) + vị trí nhóm chức amine + amine.

II. Tính chất vật lý

– Methylamine, dimethylamine, trimethylamine và ethylamine là những chất khí ở điều kiện thường. Các amine có phân tử phối lớn hơn là chất lỏng hoặc chất rắn.

– Các amine có khối lượng phân tử thấp thường có mùi khó chịu

– Amine thường có nhiệt độ sôi cao hơn so với nhiệt độ sôi của các hydrocarbon có cùng số nguyên tử carbon hoặc có phân tử khối gần với chúng

III. Tính chất hóa học

1. Tính base và phản ứng tạo phức

– Dung dịch aniline trong nước không làm đổi màu quỳ tím, trong khi dung dịch các alkylamine có thể làm quỳ tím hóa xanh. Amine tác dụng với acid tạo thành muối. Các amine có khối lượng phân tử nhỏ có khả năng tác dụng với dung dịch muoói của một số kim loại tạo thành kết tủa hydroxide.

Ví dụ: C₂H₅NH₂ + HCl $\to$[C₂H₅NH₃]⁺Cl^–

3C₂H₅NH₂ + FeCl₃ + 3H₂O$\to$Fe(OH)₃ + 3[C₂H₅NH₃]⁺Cl^–

2. Tính khử

Alkylamine bậc một tác dụng với nitrous acid ở nhiệt độ thường tạo thành alcohol và giải phóng nitrogen

Ví dụ: C₂H₅NH₂ + HONO $\to$ C₂H₅OH + N₂ + H₂O

3. Phản ứng thế ở nhân thơm của aniline

Nhóm – NH₂ trong phân tử aniline làm tăng mật độ electron trong vòng benzene, đặc biệt ở các vị trí ortho và para. Aniline dễ tham gia phản ứng với nước bromine tạo 2,4,6 – tribromoaniline kết tủa trắng.

IV. Ứng dụng và điều chế

1. Ứng dụng

– Hợp chất có nhóm chức amine được thấy trong thành phần của nhiều dược phẩm, thuốc bảo vệ thực vật,…

– Aniline là nguyên liệu quan trọng để tổng hợp phẩm nhuộm, chất hoạt động bề mặt.

2. Điều chế

a) Alkyl hóa ammonia

alkylamine được điều chế từ ammonia và dẫn xuất halogen.

Ví dụ: 

b) Khử hợp chất nitro

Arylamine thường được điều chế bằng cách khử dẫn xuất nitro tương ứng. Tác nhân khử thường dùng là kim loại trong hydrochloric acid

Ví dụ: 

Sơ đồ tư duy Amine

B. Trắc nghiệm Amine

Phần I. Câu trắc nghiệm nhiều phương án lựa chọn. 

Câu 1. Amine tồn tại ở trạng thái lỏng trong điều kiện thường là

A. aniline.

B. ethylamine.

C. methylamine.

D. dimethylamine.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: A

Ở điều kiện thường, aniline tồn tại ở thể lỏng.

Câu 2. Dung dịch chất nào sau đây làm xanh quỳ tím?

A. Phenylamine.

B. Methylamine.

C. Alanine.

D. Glycine.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: B

Dung dịch methylamine làm quỳ tím chuyển sang màu xanh.

Câu 3. Ethylamine (C₂H₅NH₂) không tác dụng được với chất nào sau đây trong dung dịch?

A. CuSO₄.

B. NaOH.

C. HCl.

D. FeCl₃.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: B

Ethylamine (C₂H₅NH₂) không tác dụng được với NaOH.

Câu 4. Methylamine (C₂H₅NH₂) tác dụng được với chất nào sau đây tạo alcohol?

A. HNO₂.

B. HCl.

C. CuSO₄.

D. FeCl₃.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: A

C₂H₅NH₂ + HNO₂ → C₂H₅OH + N₂ + H₂O

Câu 5. Nhỏ vài giọt nước bromine vào ống nghiệm chứa aniline, hiện tượng quan sát được là

A. xuất hiện màu tím.

B. có kết tủa màu trắng.

C. có bọt khí thoát ra.

D. xuất hiện màu xanh.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: B

Aniline dễ tham gia phản ứng với nước bromine tạo kết tủa trắng 2,4,6 – tribromoaniline.

Câu 6. Phân tử chất nào sau đây chứa nguyên tử nitrogen?

A. Acetic acid.

B. Methylamine.

C. Tinh bột.

D. Glucose.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: B

Methylamine (CH₃NH₂) chứa nguyên tử nitrogen.

Câu 7. Công thức phân tử của ethylamine là

A. C₄H₁₁N.

B. CH₅N.

C. C₃H₉N.

D. C₂H₇N.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: D

Ethyl amine: C₂H₅NH₂.

$\Rightarrow$ Công thức phân tử của ethylamine là C₂H₇N.

Câu 8. Hợp chất CH₃NHCH₃ có tên là

A. propylamine.

B. ethylmethylamine.

C. dimethylamine.

D. diethylamine.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: C

Hợp chất CH₃NHCH₃ có tên là dimethylamine.

Câu 9. Chất nào sau đây là amine bậc 2?

A. H₂N-CH₂-NH₂.

B. (CH₃)₂CH-NH₂.

C. CH₃-NH-CH₃.

D. (CH₃)₃N.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: C

Bậc của amine được tính bằng số gốc hydrocarbon liên kết trực tiếp với nguyên tử nitrogen.

Vậy CH₃-NH-CH₃ là amine bậc 2.

Câu 10. Số đồng phân cấu tạo của amine bậc một có cùng công thức phân tử C₄H₁₁N là

A. 4.           

B. 2.            

C. 5.           

D. 3.

Hướng dẫn giải

Đáp án đúng là: A

Có 4 đồng phân cấu tạo của amine bậc một có cùng công thức phân tử C₄H₁₁N:

CH₃CH₂CH₂CH₂NH₂; CH₃CH₂CH(NH₂)CH₃;$\begin{array}{c}C{H}_3-\underset{}{C}H-C{H}_2-N{H}_2;\\ C{H}_3\end{array}$ $\begin{array}{c}N{H}_2\\ C{H}_3-\underset{}{\underset{}{C}}-C{H}_3;\\ C{H}_3\end{array}$

Phần II. Câu trắc nghiệm đúng sai. Trong mỗi ý a), b), c), d) ở mỗi câu, thí sinh chọn đúng hoặc sai. (Đ – S)

Câu 11. Naftifine là một chất có tác dụng chống nấm. Naftifine có cấu tạo như hình dưới:

a. Naftifine là amine bậc ba.

b. Naftifine thuộc loại arylamine.

c. Tổng số nguyên tử carbon trong naftifine là 20.

d. Naftifine có thể tác dụng với hydrochloric acid tạo thành muối.

Hướng dẫn giải

a. Đúng.

b. Sai vì nguyên tử N không gắn trực tiếp vào nguyên tử C của vòng benzene nên không phải arylamine.

c. Sai vì số C trong naftifine là 21.

d. Đúng vì naftifine là một amine có tính base nên tác dụng được với acid.

Câu 12. Ephedrine được sử dụng với hàm lượng nhất định trong các loại thuốc điều trị cảm và dị ứng có công thức ở dưới đây:

Ephedrine có mùi tanh và dễ bị oxi hoá trong không khí, do đó người ta thường hạn chế sử dụng trực tiếp. Ephedrine hydrochloride khó bị oxi hoá, không mùi và vẫn giữ được hoạt tính của hợp chất được tạo thành khi cho ephedrine tác dụng với acid tương ứng.

a. Ephedrine là amine bậc hai.

b. Ephedrine có công thức phân tử là C₁₀H₁₅ON.

c. Ephedrine có khả năng tác dụng với dung dịch NaOH.

d. Ephedrine hydrochloride được tạo thành khi cho ephedrine tác dụng với dung dịch HCl.

Hướng dẫn giải

a. Sai vì ephedrine là hợp chất hữu cơ tạp chức có chứa nhóm amine bậc hai chứ không phải amine.

b. Đúng.

c. Sai vì ephedrine chứa nhóm -OH của alcohol và -NH- của amine đều không tác dụng được với NaOH.

d. Đúng.

Phần III: Câu hỏi trắc nghiệm yêu cầu trả lời ngắn.

Câu 13. Cho các chất: CH₃OH, C₂H₅Cl, C₂H₅NH₂, CH₃COOH, CH₃ – NH – CH₃, H₂N – CH₂ – COOH. Có bao nhiêu chất là amine trong các chất trên?

Hướng dẫn giải

Đáp số 2.

Bao gồm: C₂H₅NH₂, CH₃ – NH – CH₃.

Câu 14. Cho các amine: methylamine, ethylamine, propylamine, dimethylamine, diethylamine. Có bao nhiêu amine thể khí điều kiện thường trong các chất trên?

Hướng dẫn giải

Đáp số 3.

Bao gồm: methylamine, ethylamine, dimethylamine.

Câu 15. Cho methylamine lần lượt tác dụng với dung dịch HCl, dung dịch FeCl₃, dung dịch NaOH, dung dịch Br₂, HNO₂. Có bao nhiêu trường hợp xảy ra phản ứng?

Hướng dẫn giải

Đáp số 3.

Bao gồm: dung dịch HCl, dung dịch FeCl₃, HNO₂.

Xem thêm các bài tóm tắt lý thuyết Hóa học lớp 12 Cánh diều hay, chi tiết khác:

Lý thuyết Bài 4: Tính chất hoá học của carbohydrate

Lý thuyết Bài 5: Amine

Lý thuyết Bài 6: Amino acid

Lý thuyết Bài 7: Peptide, protein và enzyme

Lý thuyết Bài 8: Đại cương về polymer

Lý thuyết Bài 9: Vật liệu polymer