Bảo kính cảnh giới – bài 43 – Nguyễn Trãi – VĂN 10 – CT

1.1.1. Thơ Nôm Đường luật

– ThÆ¡ Nôm Đường luật là loại thÆ¡ được sáng tác theo thể Đường luật, viết bằng chữ Nôm, hình thành vào khoảng thế kỉ XIII.

– Có thể xem đây là một “lối thÆ¡ riêng” do các tác giả trung đại Việt Nam sáng tạo dá»±a trên mô hình của thÆ¡ Đường luật

– ThÆ¡ Nôm Đường luật đã đạt được những thành tá»±u lớn, góp phần quan trọng vào việc tạo nên diện mạo của nền thÆ¡ trung đại Việt Nam.

– Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi là một đỉnh cao của thÆ¡ Nôm Đường luật, đánh dấu bước khởi đầu đẹp đẽ của nền thÆ¡ tiếng Việt thời trung đại.

1.1.2. Tập thÆ¡ Quốc âm thi tập

+ Vị trí: là tập thơ Nôm sớm nhất Việt Nam – mở đường cho sự phát triển của thơ tiếng Việt.

+ Số lượng: 254 bài.

+ Nội dung: Vẻ đẹp con người Nguyễn Trãi.

+ Nghệ thuật: Ngôn ngữ bình dị, có xen các câu lục ngôn vào thể thơ thất ngôn Đường luật.

Trang 1 Quốc âm thi tập bản nguyên tác của Nguyễn Trãi

1.1.3. Tác phẩm Bảo kính cảnh giới – bài 43

a. Xuất xứ:

– Bảo kính cảnh giới là bài thứ 43 thuộc phần “Bảo kính cảnh giới” (gÆ°Æ¡ng báu răn mình), ở phần vô đề của tập thÆ¡ “Quốc âm thi tập”.

b. Hoàn cảnh sáng tác:

– Bài thÆ¡ được sáng tác khoảng những năm 1438-1439 khi tác giả về ở ẩn tại Côn SÆ¡n.

c. Bố cục:

Gồm 2 phần:

– Phần 1 (6 câu thÆ¡ đầu): bức tranh thiên nhiên ngày hè.

– Phần 2 (2 câu thÆ¡ cuối): tấm lòng của Nguyễn Trãi.

1.2.1. Bức tranh thiên nhiên cảnh ngày hè

– Câu 1: Tâm thế của nhà thÆ¡:

+ Rồi: rỗi rãi, không vướng bận.

+ Hành động: hóng mát => thư thái, thảnh thơi.

+ Thời gian: thuở ngày trường =>ngày dài, hết ngày này đến ngày khác.

+ Cách ngắt nhịp 1/2/3: nhấn mạnh vào hoàn cảnh đặc biệt của Nuyễn Trãi phút giây nghỉ ngơi hiếm hoi của nhà thơ.

=> Tác giả đã mở đầu bài thÆ¡ bằng một tâm trạng yêu thiên nhiên tha thiết, đồng thời với một tâm thế thÆ° thái khi đến với thiên nhiên, rảnh rỗi hóng mát nhÆ°ng tâm trạng bất đắc chí. Câu thÆ¡ hiện lên hình ảnh của nhà thÆ¡ Nguyễn Trãi, ông đang ngồi dưới bóng cây nhàn nhã nhÆ° hóng mát thật sá»±. Việc quân, việc nước chắc đã xong xuôi ông mới trở về với cuộc sống đơn sÆ¡, giản dị, mộc mạc mà chan hòa, gần gÅ©i với thiên nhiên.

– Câu 2, 3, 4: Bức tranh thiên nhiên ngày hè:

+ Cách ngắt nhịp 3/4 làm nổi bật cảnh sắc của mùa hè.

+ Hình ảnh: hòe lục, thạch lựu, hồng liên trì, là những hình ảnh mộc mạc, gần gũi, bình dị chốn thôn quê Việt Nam.

Hương sen tỏa ngát nơi thôn quê ngày hè

+ Màu sắc: màu xanh của lá hòe, đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen. Bức tranh sinh động nhiều màu sắc.

+ Trạng thái của cảnh vật: sá»­ dụng các động từ mạnh, tính từ sắc thái hóa:  đùn đùn, giÆ°Æ¡ng, phun, tiễn. Cảnh vật đang tá»± thôi thúc, ứa căng sá»± sống, đua nhau trổ dáng, khoe sắc, tỏa hÆ°Æ¡ng.

–> Có thể nhận thấy bức tranh thiên nhiên mùa hè hiện ra một cách hài hòa giữa cảnh vật với nhau, tạo nên điểm nhìn nghệ thuật. Cảnh mùa hè qua tâm hồn, tình cảm của ông bừng bừng sức sống. Cây hòa lớn lên nhanh, tán cây tỏa rộng che rợp mặt đất nhÆ° một tấm trướng rộng căng ra giữa trời với cành lá xanh tÆ°Æ¡i. Những cây thạch lá»±u còn phun thức đỏ, ao sen tỏa hÆ°Æ¡ng, màu hồng của những cánh hoa điểm tô sắc thắm. Qua lăng kính của Nguyễn Trãi, sức sống vẫn bừng bừng, tràn đầy, cuộc đời là một vườn hoa, một khu vườn thiên nhiên muôn màu muôn vẻ. Cảnh vật nhÆ° cổ tích có lẽ bởi nó được nhìn bằng con mắt của một thi sÄ© đa cảm, giàu lòng ham sống với đời…

– Câu 5, 6: Bức tranh cuộc sống, con người:

+ Thời gian: lầu tịch dương, cuối ngày, lúc mặt trời sắp lặn.

+ Âm thanh: lao xao gợi sự ồn ào, náo nhiệt nơi chợ cá => âm thanh của cuộc sống hằng ngày. Dắng dỏi: tiếng ve kêu inh ỏi, rộn rã ngân dài => âm thanh đặc trưng của mùa hè.

Cảnh chợ quê náo nhiệt ngày hè

+ Nghệ thuật đảo ngữ lao xao chợ cá và dắng dỏi cầm ve nhấn mạnh âm thanh đặc trưng ngày hè, không khí nhộn nhịp buổi chiều nơi làng quê.

+ “Chợ” là hình ảnh của sự thái bình trong tâm thức của người Việt. Chợ đông vui thì nước thái bình, thịnh trị, dân giàu đủ ấm no: chợ tan rã thì dễ gợi hình ảnh đất nước có biến, có loạn, có giặc giã, có chiến tranh, đao binh… lại thêm tiếng ve kêu lúc chiều tà gợi lên cuộc sống nơi thôn dã. Chính những màu sắc nơi thôn dã này làm cho tình cảm ông thêm đậm đà sâu sắc và gợi lại ý tưởng mà ông đang đeo đuổi.

=> Tác giả đã mở ra không gian ngày hè đầy màu sắc và âm thanh trong sáu câu thÆ¡ trên, từ đó chúng ta đủ thấy được bức tranh ngày hè rất sinh động và tràn đầy sức sống, có sá»± kết hợp giữa đường nét, màu sắc, âm thanh, con người. Nguyễn Trãi đã quan sát thiên nhiên bằng tất cả các giác quan của mình và tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống của tác giả.

1.2.2. Tấm lòng của Nguyễn Trãi

– Điển tích: Ngu cầm đàn của vua Nghiêu Thuấn.

– Ước có cây đàn của vua Thuấn, gảy khúc Nam phong để mong đất nước có vị vua anh minh, dân có cuộc sống no đủ, hạnh phúc.

– Lấy hình ảnh vua Nghiêu, Thuấn làm gÆ°Æ¡ng răn mình để bộc lộ chí hướng cao cả, khát khao đem tài trí để phục vụ cho dân, cho nước.

– Câu kết (câu lục ngôn) nhịp 3/3 thể hiện được cảm xúc dồn nén, tấm lòng Æ°u ái với dân, với nước của tác giả.

– Những điều ước của tác giả nhằm hướng đến cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Ông ước gì lúc này có được trong tay cây đàn của vua Thuấn, đàn một tiếng để nổi lên niềm mong mỏi lớn nhất của mình là dân chúng khắp nÆ¡i đều được giàu có, no đủ. Ẩn giấu đằng sau lời ước mong ấy là sá»± trách móc nhẹ nhàng mà nghiêm khắc bọn quyền thần tham bạo ở triều đình đương thời không còn nghÄ© đến dân, đến nước. Theo ông, với cảnh nước non tÆ°Æ¡i đẹp cùng nhân dân chất phác, siêng năng, cuộc sống lẽ ra phải được trở lại ấm no, hạnh phúc từ lâu.

=> Tác giả là người không những có lòng yêu nước, thương dân mà ông còn yêu thiên nhiên tha thiết, Nguyễn Trãi vẫn không nguôi nỗi niềm dân nước, ông tìm thấy ở thiên nhiên cỏ hoa xinh tươi kia một nguồn thi hứng, nguồn động viên, an ủi và khích lệ đáng quý đối với bản thân. Điều đó góp phần tạo nên cốt cách của Nguyễn Trãi, bậc trượng phu – chính nhân quân tử – hiên ngang như cây tùng, cây bách trước giông bão cuộc đời.

1.3.1. Về nội dung

– Bài thÆ¡ Bảo kính cảnh giới – bài 43 thể hiện vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên mùa hè nÆ¡i làng quê thanh bình. Đồng thời, qua đó thể hiện tình yêu thiên nhiên và cuộc sống, tấm lòng yêu thÆ°Æ¡ng dân tha thiết của tác giả.

1.3.2. Về nghệ thuật

– Từ ngữ giản dị, giàu sức biểu cảm; hình ảnh thÆ¡ gần gÅ©i; câu lục ngôn, dồn nén cảm xúc.

– Thể thÆ¡ Đường luật phá cách, xen vào các câu thÆ¡ lục ngôn.

– Tả cảnh ngụ tình.

Các em có thể tổng kết toàn bộ nội dung bài học qua sơ đồ tư duy dưới đây:

Bài tập: Viết bài văn cảm nhận bức tranh thiên nhiên trong Bảo kính cảnh giới – bài 43 – Nguyễn Trãi, SGK Ngữ văn 10 Tập 2 Chân Trời Sáng Tạo.

Hướng dẫn giải:

– Đọc lại văn bản Bảo kính cảnh giới – bài 43 – Nguyễn Trãi, SGK Ngữ văn 10 Tập 2 Chân Trời Sáng Tạo

– Lên ý tưởng và viết đoạn văn, có thể tham khảo dàn ý sau:

Dàn ý

1. Mở bài

– Nguyễn Trãi một nhà thÆ¡, nhà văn tài năng kiệt xuất của dân tộc, ông đã có nhiều đóng góp lớn cho nền văn học nước nhà.

– “Cảnh ngày hè” một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp và tấm lòng yêu nước thÆ°Æ¡ng dân của tác giả.

2. Thân bài

– Bức tranh cảnh ngày hè nổi lên với bức tranh thiên nhiên ngày hè rá»±c rỡ:

+ Cây hòe có sức sống mãnh liệt giờ tán là xanh che phủ cả khoảng không gian.

+ Sắc đỏ của cây thạch lựu tô đậm thêm cho khung cảnh ngày hè.

+ Hương hoa sen tỏa ngát bay theo làn gió.

=> Cảnh vật ngày hè tươi tắn tràn đầy sức sống.

– Nghệ thuật ngôn từ được sá»­ dụng:

+ Từ láy “đùn đùn, lao xao, dắng dỏi”: gợi cảnh ngày hè xôn xao, náo nức, không khí rất nhộn nhịp.

+ Động từ “rợp, đùn, tiễn”: khiến cho người đọc thấy được cảm giác sức sống trỗi dậy của cảnh vật mùa hè.

– Nhà thÆ¡ đã cảm nhận cái tinh tế, thú vị của ngày hè qua thị giác và thính giác:

+ Nhà thơ nhìn những tán lá xanh cây hòe, màu đỏ rực của thạch lựu, tiếng ve kêu ran cả khoảng không gian và hình ảnh người dân làng chài mỗi sớm thức dậy và bóng người kéo lưới buổi chiều ta.

+ Ngày hè cảm nhận qua thính giác khi nhà thơ thấy được hương sen thoảng theo gió.

=> Tâm hồn nhà thơ Nguyễn Trãi được hòa vào thiên nhiên, nói lên được tác giả là người rất yêu đời, yêu cuộc sống.

– Tình yêu nước thÆ°Æ¡ng dân của Nguyễn Trãi:

+ Phong thái ung dung tự tại của nhà thơ khi về ở ẩn không muốn vướng bận đến chuyện quan trường.

+ hững trong thâm tâm ông luôn nghĩ về dân, lo cho dân, lo cho nước, ông luôn khao khát nhân dân được hưởng một cuộc sống thái bình, no đủ.

+ Ca ngợi các đời vua ngự trị anh minh mang đến cuộc sống hạnh phúc, ấm no.

3. Kết bài

– Nhấn mạnh lại tình yêu thiên nhiên của tác giả đồng ca ngợi đức tính tốt đẹp của bậc thi nhân dù xin cáo quan về ở ẩn nhÆ°ng vẫn một lòng lo cho sá»± nghiệp chung đất nước.

Lời giải chi tiết:

“Cảnh ngày hè” là một trong những bài thơ nổi tiếng của Nguyễn Trãi. Tác phẩm được nhà thơ sáng tác khi đã cáo quan, lui về ở ẩn. Trong đó, bức tranh thiên nhiên ngày hè được miêu tả thật sinh động.

Trước hết, Nguyễn Trãi là một nhà thÆ¡ có tình yêu thiên nhiên tha thiết. Bức tranh thiên nhiên cảnh ngày hè được ông khắc họa thật sinh động. Câu thÆ¡ mở đầu đọc lên nghe thật êm đềm gợi một cuộc sống yên bình, thÆ° thái: “Rồi hóng mát thuở ngày trường”. Từ “rồi” ở đây có nghÄ©a là rảnh rỗi, nhàn hạ. Rảnh rỗi trong suốt “ngày trường” có nghÄ©a là ngày dài, để ngồi “hóng mát” – một hoạt động an nhàn, tÄ©nh tại, thÆ° thái. Từ đó ta thấy được tâm thế an nhàn, thảnh thÆ¡i của tác giả. Nguyễn Trãi đã một đời bận rộn, tận tâm vì đất nước, chính lúc này là những giây phút rảnh rỗi hiếm hoi của cuộc đời.

Nhờ có vậy, ông được gần gũi với thiên nhiên hơn. Bức tranh cảnh ngày hè nổi lên với bức tranh thiên nhiên ngày hè rực rỡ:

“Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Nguyễn Trãi cảm thấy say mê, thích thú trước vẻ đẹp của thiên nhiên ngày hè. Cây hoa hòe có sức sống mãnh liệt giờ tán là xanh che phủ cả khoảng không gian. Cùng với sắc đỏ của cây thạch lựu tô đậm thêm cho khung cảnh. Ao sen tỏa hương ngan ngát bay theo làn gió. Cảnh thiên nhiên được nhà thơ cảm nhận qua màu sắc, hương thơm. Phải là người có tấm lòng yêu thiên nhiên sâu sắc thì Nguyễn Trãi mới có những phát hiện tinh tế, tuyệt vời đến vậy.

Nhà thơ còn cảm nhận bức tranh thiên nhiên qua những âm thanh:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Việc sử dụng nhiều từ Hán Việt như “ngư phủ, cầm ve, tịch dương” kết hợp nhuần nhuyễn với những từ thuần Việt như “lao xao”, dắng dỏi” tạo nên vẻ đẹp vừa mộc mạc, bình dị, vừa trang trọng tao nhã. Cuộc sống của con người không chỉ được cảm nhận bằng thị giác mà còn được cảm nhận bằng thính giác. Đó là âm thanh từ làng chợ cá, của tiếng ve râm ran mỗi độ hè về. Những âm thanh đặc trưng của ngày hè nơi làng quê khiến ngày hè trở nên vui vẻ, nhộn nhịp. Thế mới thấy được một tâm hồn luôn tha thiết với cuộc sống làng quê của Nguyễn Trãi.

Bài thơ “Cảnh ngày hè” không chỉ đặc sắc về nội dung mà còn về nghệ thuật. Từ đó, người đọc cảm nhận được tâm hồn yêu thiên nhiên tha thiết của Nguyễn Trãi.