Soạn bài Chuyện chức phán sự đền Tản Viên
*Chuẩn bị
Câu hỏi 1 trang 14 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Đọc trước văn bản Chuyện chức phán sự Đền Tản Viên , tìm hiểu thông tin về tác giả Nguyễn Dữ và tập Truyền kì mạn lục
Lời giải:
*Tác giả Nguyễn Dữ:
– Nguyễn Dữ sống vào thế kỷ XVI
– Xuất thân trong gia đình khoa bảng
– Từng làm quan nhưng không bao lâu từ quan về ở ẩn
– Tác phẩm nổi tiếng: Truyền kì mạn lục
*Tác phẩm Truyền kì mạn lục:
-Thể loại truyền kì
+ Là thể loại văn xuôi tự sự thời trung đại, chịu ảnh hưởng của truyện truyền kì Trung Quốc, thời Đường
+ Yếu tố hoang đường, kì ảo
+ Cốt lõi hiện thực
+ Ra đời nửa đầu thế kỷ XVI
+ Gồm 20 truyện, viết bằng chữ Hán
+ Giá trị nội dung: hiện thực xã hội đương thời
+ Giá trị nghệ thuật: có sự tham gia của các yếu tố hoang đường, kì ảo
Câu hỏi 2 trang 14 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Tìm hiểu về Thánh Tản Viên trong truyền thuyết và trong đời sống văn hóa của người Việt
Lời giải:
Truyền thuyết về Thánh Tản Viên:
Theo truyền thuyết về nguồn gốc đức thánh Tản Viên, các thần tích vùng Sơn Tây, Vĩnh Phú thì Tản Viên Sơn Thánh là người ở động Lăng Xương (Thanh Thủy – Phú Thọ ngày nay), tên là Nguyễn Tuấn (Nguyễn Tùng), con ông Nguyễn Cao Hạnh (Hành) và bà Đinh Thị Điêng (Đen). Khi lớn lên nhận bà Ma Thị Cao Sơn ở núi Ngọc Tản làm mẹ nuôi.
Trong tâm thức dân gian của người Việt, Tản Viên là một trong bốn vị Thánh bất tử (Tiên Dung Chử Đồng Tử, Thánh Gióng, Tản Viên, Thánh mẫu Liễu Hạnh ).
Đây là vị Thánh biểu đạt cho những khả năng to lớn và vĩnh viễn của cộng đồng trong lao động sáng tạo ra nguồn của cải vô tận và trong chiến đấu chống thiên tai để bảo vệ cuộc sống chung
*Đọc hiểu
Câu hỏi 1 trang 15 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Thái độ của mọi người đối với hành động đốt đền của Tử Văn nói lên điều gì?
Lời giải:
Thái độ của mọi người đối với hành động đốt đền của Tử Văn: “ đều lắc đầu lè lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn”
→ Hành động của Tử Văn vô cùng dũng cảm, cứng rắn, dám làm những điều ai cũng phải run sợ để diệt trừ cái ác, bảo vệ cuộc sống cho người dân.
Câu hỏi 2 trang 15 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Chú ý thái độ của Tử Văn trước lời nói của viên bách hộ.
Lời giải:
Thái độ của Tử Văn trước lời nói của viên bách hộ: “ mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên”
→ Thái độ ung dung, tự tin, không sợ hãi.
Câu hỏi 3 trang 16 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Tâm sự này của thổ thần đem lại cho em những cảm xúc và suy nghĩ gì?
Lời giải:
Qua lời tâm sự của thổ thần với Tử Văn đã nói lên một hiện thực nhức nhối của xã hội đương thời: hiện tượng quan liêu, nạn quan tham; quan lại bị đồng tiền che mắt, cái xấu được mặc sức hoành hành, gây biết bao nỗi đau khổ cho người dân lương thiện.
Câu hỏi 4 trang 17 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Chú ý sự ý thức của Tử Văn về nhân cách của mình
Lời giải:
Tử Văn vô cùng tự tin về nhân cách của bản thân mình : “ Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng”
→ Thể hiện được tính cách gan dạ, cứng cỏi, tin vào chính nghĩa.
Câu hỏi 5 trang 18 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Câu nói của Diêm Vương đem lại cho em suy nghĩ gì?
Lời giải:
-Lời nói của Diêm Vương: “Lũ các ngươi chia tòa sở, giữ chức sự, cầm lệnh chí công, làm phép chí công, thưởng thì xứng đáng mà không thiên vị, phạt thì đích xác mà không nghiệt ngã, vậy mà con có sự dối trá càn bậy như thế”.
→ Đây là lời trách phạt của Diêm Vương với các phán quan nhưng ẩn sau đó là hiện thực xã hội nhức nhối của xã hội đương thời: nạn quan tham, dối trá vẫn luôn hoành hành, gây biết bao nỗi đau khổ cho người dân.
Câu hỏi 6 trang 19 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Chi tiết Tử Văn “ chắp tay thi lễ” với người quen có ý nghĩa gì?
Lời giải:
Chi tiết này đã thể hiện phần nào tính cách của Tử Văn- một con người lễ độ, đầy nghĩa tiết với mọi người.
*Sau khi đọc
Câu hỏi 1 trang 19 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Hãy tóm tắt văn bản Chuyện chức phán sự đền Tản Viên ( khoảng 7-10 dòng). Theo em, văn bản có thể chia làm mấy phần?
Lời giải:
*Tóm tắt tác phẩm:
Ngô Tử Văn, vốn là người khảng khái, chính trực, không chịu nổi sự tác yêu, tác quái của hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi nên đã đốt đền của hắn. Sau khi đốt xong, Tử Văn lên cơn sốt và khi đó chàng gặp hồn ma tướng giặc đòi trả đền và đe dọa bắt chàng xuống âm phủ. Chiều tối, Thổ Thần gặp để bày cách cho chàng cách đối phó với yêu quái. Xuống âm phủ, trước mặt Diêm Vương, Tử Văn dũng cảm vạch trần tội ác của tên hung thần. Sau cuộc đối chất, hồn ma bị trừng trị, Tử Văn được sống trở lại, nhận chức phán sự đền Tản Viên.
*Văn bản có thể được chia thành 4 phần:
Phần 1: “Ngô Tử Văn…. vung tay không cần gì cả”: Giới thiệu nhân vật Ngô Tử Văn và hành động đốt đền
Phần 2: “Đốt đền xong… khó lòng thoát nạn”: Tử Văn gặp Bách hộ họ Thôi và Thổ Thần
Phần 3: “Tử Văn vâng lời … tan tành ra như cám vậy”: Cuộc đấu tranh giành công lý của Tử Văn ở âm cung
Phần 4: Còn lại: Tử Văn trở thành phán sự đền Tản Viên.
Câu hỏi 2 trang 19 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Tìm trong văn bản những chi tiết liên quan đến lai lịch của Ngô Tử Văn. Theo em, tại sao tác giả lại lựa chọn những chi tiết đó để giới thiệu nhân vật
Lời giải:
Những chi tiết liên quan đến lai lịch của Ngô Tử Văn:
+Tên họ: Ngô Tử Văn, tên là Soạn
+Quê quán: huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang
+Tính tình:
“Khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được”
“Vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực”
→ Tác giả đã lựa chọn những chi tiết như họ tên, quê quán, tính tình để miêu tả nhân vật Ngô Tử Văn. Đây là cách giới thiệu quen thuộc, truyền thống trong văn học Trung đại. Cách mở đầu ngắn gọn, trực tiếp đã tạo ấn tượng cho người đọc về hình ảnh nhân vật Ngô Tử Văn, đồng thời dự báo những tình tiết thú vị về sau.
Câu hỏi 3 trang 19 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Trong truyện, Tử Văn được miêu tả tương quan với những nhân vật nào? Qua các tương quan này, em thấy Tử Văn hiện lên với những phẩm chất gì?
Lời giải:
Theo diễn biến tác phẩm, Tử Văn được miêu tả tương quan với lần lượt các nhân vật: hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, Thổ Thần. Qua các tương quan này, nhân vật Tử Văn hiện lên với các phẩm chất: chính nghĩa, cương trực, dũng cảm, gan dạ, luôn muốn trừ hại cho nhân dân.
a. Cuộc gặp gỡ giữa Giữa Tử Văn hồn ma tướng giặc:
– Hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, vốn là tên tướng bại trận của giặc Minh. Sau khi chết, trở thành hồn ma đuổi cả thổ công và mua chuộc những thổ thần bên cạnh để có thể tự do tác oai, tác quái. Khi nói chuyện với Ngô Tử Văn, hắn tự xưng là “Tản văn cư sĩ”, tỏ vẻ hiểu biết nhưng mục đích cuối cùng đe dọa, đòi trả lại đền. Không những là một tên gian ác, xảo trá, hồn ma tên tướng giặc còn giả vờ nhân nghĩa, lấy oai linh của quỷ thần hăm dọa để ép Ngô Tử Văn phải làm: “Biết điều thì dựng trả ngôi đền như cũ. Nếu không thì vô cớ hủy đền Lư Sơn, Cố Thiệu sẽ khó lòng tránh khỏi tai vạ”.
– Tất cả những hành động hăm dọa của tên tướng không thể làm Ngô Tử Văn e sợ, chàng mặc kệ, vẫn “cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên”.
→ Hồn ma bách hộ họ Thôi: hiện thân cho cái ác, cái gian tà >< Ngô Tử Văn: đại diện cho chính nghĩa, dũng cảm, cương trực, luôn tin tưởng vào hành động của bản thân mình
b. Cuộc gặp gỡ giữa Tử Văn với Thổ thần:
Khi nghe lời kể của thổ thần, Tử Văn hiểu rõ sự việc, cảm thấy bất bình, quyết tâm trừ bạo để bảo vệ người dân
→ Thể hiện sự chính nghĩa, khẳng định sự dũng cảm, chính trực của Tử Văn.
c. Khi bị quỷ sứ bắt xuống âm phủ:
– Hồn ma Bách hộ họ Thôi kiện Tử Văn ở âm phủ, Diêm vương quát mắng Tử Văn, bênh vực hồn ma nhưng Tử Văn không run sợ, một mực kêu oan, kể lại sự việc bằng lời lẽ cứng cỏi
→ Thể hiện được tính cách gan dạ, cứng cỏi, mạnh mẽ.
Câu hỏi 4 trang 19 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Thống kê những yếu tố kì ảo trong truyện. Vì sao nói: Nguyễn Dữ đã tiếp thu sáng tạo những yếu tố kì ảo trong một số truyện cổ dân gian?
Lời giải:
Yếu tố kì ảo là những yếu tố kì lạ, hoang đường và không có thực trên thực. Trong tác phẩm, các yếu tố kì ảo xuất hiện thông qua:
a. Nhân vật kì ảo :
* Hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi:
– Là viên tướng bại trận ở Bắc Triều, hồn bơ vơ ở Nam Quốc; sau chiếm miếu của Thổ công, quấy nhiễu dân chúng
– Khi Ngô Tử Văn đốt đền khiến hắn không còn chỗ trú, hồn ma tướng giặc lại ngang nhiên giả dạng tiến vào giấc mộng của Tử Văn, cảnh cáo bắt chàng dựng lại đền bằng những lời lẽ rất mực oai nghiêm, văn vở.
– Trước điện Diêm Vương, dùng lời lẽ điêu ngoa, lươn lẹo, nhằm buộc tội khiến Tử Văn phải bị trừng phạt.
* Thổ công:
– Làm chức ngự sử đại phu từ đời Lý Nam Đế, chết vì cần vương nên được phong làm Thổ công, ban cho ngôi đền; giúp dân độ vật hơn một nghìn năm nay
* Diêm Vương:
– Người đứng đầu cõi âm ti, đóng vai trò phán xử.
– Lúc đầu bị những lời lẽ giảo hoạt của tên họ Thôi lừa gạt, sau đó nhận thấy lời Tử Văn là thật thì lập tức tỉnh táo, phân xử công bằng.
– Bắt phạt tên họ Thôi, cho Tử Văn trở về dương gian.
* Quỷ sứ, Dạ xoa
b. Không gian kì ảo: Giấc mộng của Ngô Tử Văn nối liền giữa cõi âm và cõi dương, là nơi để chàng gặp gỡ và nói chuyện với tên tướng giặc họ Thôi cũng như Thổ công, trước khi bị đưa đến cõi âm ti để diện kiến Diêm Vương.
*Vì sao nói: Nguyễn Dữ đã tiếp thu sáng tạo những yếu tố kì ảo trong truyện cổ dân gian?
Trong tác phẩm Truyền kì mạn lục, Nguyễn Dữ đã sử dụng những yếu tố hoang đường, kì ảo, mượn truyện xưa như sự xuất hiện của các nhân vật kì ảo: hồn ma tướng giặc Bách hộ họ Thôi, quỷ Dạ Xoa, Diêm Vương… Đây đều là những giai thoại dân gian vô cùng quen thuộc trong cốt truyện của văn học trung đại Việt Nam.
Nguyễn Dữ đã rất thành công khi kết hợp hài hòa, sáng tạo với yếu tố hiện thực để phản ánh xã hội đương thời khi mà các yếu tố kỳ ảo được xem kẽ với những yếu tố thực về địa danh, thời điểm lịch sử làm cho thế giới kỳ ảo trở nên chân thật hơn.
Trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, qua quá trình đấu tranh giành lại công lý của nhân vật chính Ngô Tử Văn, nhà văn còn muốn phản ánh về hiện thực xã hội lúc bấy giờ: Tình trạng quan lại tham ô nhận của cải, cái ác cái xấu tung hoành, không phân biệt được thật giả. Đồng thời, qua chiến thắng của Ngô Tử Văn, nhà văn muốn khẳng định chân lí Thiện sẽ thắng ái, chính nghĩa sẽ chiến thắng cái ác.
→ Có thể nói rằng, hai yếu tố hiện thực và kì ảo có mối quan hệ gắn bó, đan xen vào nhau để cùng thể hiện tư tưởng của tác giả và nội dung của tác phẩm. Yếu tố kì ảo được sử dụng như một phương thức kể chuyện làm cho câu chuyện được kể thêm hấp dẫn, tăng tính lãng mạn, trữ tình.
Câu hỏi 5 trang 19 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Nêu nhận xét của em về chức năng của người kể chuyện trong phần chính văn và người bình luận ở cuối truyện
Lời giải:
Người kể chuyện là người không trực tiếp xuất hiện trong tác phẩm, không tham gia vào mạch diễn biến câu chuyện nhưng là người có vai trò vô cùng quan trọng trong việc xây dựng câu chuyện
– Chức năng của người kể chuyện trong phần chính văn:
+ Dẫn dắt người đọc đi vào tác phẩm : giới thiệu nhân vật, miêu tả nhân vật, diễn biến câu chuyện….
+ Đem lại cái nhìn khách quan, trung thực
– Chức năng của người bình luận ở cuối truyện:
+Giúp truyền tải thông điệp, chủ đề của tác phẩm
+Gợi mở suy nghĩ cho người đọc về tác phẩm
Câu hỏi 6 trang 19 SGK Ngữ văn 12 Tập 1: Hãy nêu suy nghĩ của em về lời bình ở cuối truyện: “Kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của trời.”
Lời giải:
– Lời bình trên là một lời động viên, khích lệ con người cần phải ngay thẳng, cứng rắn, can đảm để chống lại cái xấu và đòi lại cái đúng, công bằng cho xã hội; không được lùi bước, thỏa hiệp với cái ác.
– Nhân vật Ngô Tử Văn trong câu chuyện là một minh chứng cho câu nói trên. Xuyên suốt trong câu chuyện là hình ảnh của con người khẳng khái, cương trực, dũng cảm quyết tâm trừ bạo cho nhân dân. Dù gặp phải những khó khăn, trù dập nhưng Tử Văn vẫn dũng cảm đấu tranh chống lại các ác.
Xem thêm các bài soạn văn lớp 12 Cánh diều hay, chi tiết khác:
Tri thức Ngữ văn trang 12
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên
Muối của rừng
Thực hành đọc hiểu: Chiếc thuyền ngoài xa
Thực hành tiếng Việt trang 33
Viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện
